کتاب حماسه هفت قلعه

تنها نگاهی کوتاه و گذرا به تاریخ اسلام کافی تا متوجه حضور خیل عظیمی از جنگجویان قدرتمند و پهلوانان دلیر در آن می‌شویم. در میان این دلاوران نامدار و برجسته نام علی ابن ابی‌طالب خوش می‌درخشد. وی به‌عنوان یکی از اولین پیروان اسلام، چهارمین خلیفه از خلفای راشدین و امام اول شیعیان، از احترام فراوانی نزد تمام مسلمانان جهان برخوردار بوده و در همه حوزه‌های زندگی، اسوه‌ای عالی و بی‌نظیر به شمار می‌رود. علاوه بر این، حضرت عالی جنگاوری بزرگ بوده و توانایی او در میدان نبرد در سراسر جهان اسلام زبانزد است. همین مسئله موجب شده تا شاعران و نویسندگان بسیاری به ذکر حماسه‌های او پرداخته و آنان را با زبانی والا و دارای ادبیت برای جهانیان بازگو کنند. کتاب «حماسه هفت قلعه» به قلم احمد ابن عبدالله بکری، نویسنده و شاعر عرب، یکی از بهترین این متون است. این کتاب یکی از حماسه‌های منثور کهن ادب عربی به‌حساب می‌آید. گزارش آن بر اساس ژرف‌ساخت تاریخی مجاهدات امام علی (ع) علیه یهودان خیبر ترتیب داده شده، با این تفاوت که ابوالحسن بکری در روساختی کاملا مخیّل و ابداعی، علی (ع) را در این روایت در مقابل شیطان و بت‌پرستان قرار می‌دهد و ایشان به‌تنهایی و در هیئت عیاران، از مسیر هفت قلعه عبور کرده و بر هفت پهلوان بت‌پرست هضّام بن جحّاف و جنود اجنّه غلبه می‌کند و روایت با گریز شیطان و فتح هفت قلعه پایان می‌پذیرد. تا امروز چندین دست‌نویس منثور و منظوم از ترجمۀ فارسی آن برجای‌مانده و بنا بر قراین، گویا نخستین برگردان فارسی آن در دورۀ سلطان حسین صفوی و به تشویق مراجع شیعی آن عصر با عناوین مختلفی چون «مسره‌یالشیعه» و «غزوه‌یالمجاهدین» به دست داده شده است. این تک‌نگاری، نخستین روایت مستقل موجود از آزمون هفت‌خان در ادبیات فارسی و عربی است که مضمون نادر پهلوان‌بانو هم در آن برجسته است. مشخصات ممتاز هفت قلعه و قدمت آن سبب شده تا این حماسه در کنار قرینۀ منظومش علی نامه، از نمونه‌های موفّق نخستین حماسه‌های منثور شیعی فارسی به شمار می‌رود.