کتاب مستنطق

خانوادۀ مرفه برلینگ در حال جشن گرفتن نامزدی دخترشان، «شایلا»، با «جرالد کروفت» هستند. ناگهان بازرس گوول (Inspector Goole) وارد می‌شود و خبر خودکشی زنی جوان به نام «اِوا اسمیت» را می‌آورد. بازرس نشان می‌دهد که تمام اعضای خانواده و جرالد به نوعی در بدبختی و سقوط این زن نقش داشته‌ اند:

• آقای برلینگ او را از کارخانه اخراج کرده

• شایلا باعث اخراج او از فروشگاهی دیگر شده

• جرالد با او رابطه داشته

• خانم برلینگ درخواست کمک او را رد کرده

• اریک (پسر خانواده) هم با او رابطه داشته و باعث بارداری‌اش شده

پیام اصلی نمایشنامه این است که همۀ ما مسئول یکدیگر هستیم. پریستلی انتقاد تندی از فردگرایی سرمایه‌ دارانه دارد. هویت «اِوا اسمیت» نماد طبقهٔ کارگر است؛ پریستلی نشان می‌ دهد چگونه طبقهٔ مرفه نگاه ابزاری به او دارد. پریستلی علاقه‌ مند به نظریه‌ های فلسفیِ زمان بود. ساختار نمایش برگشت‌ پذیری، هشدار، چرخه‌ تکراربازتاب این دیدگاه‌هاست. اعضای خانواده برلینگ سعی می‌کنند اعمال خود را توجیه کنند، اما بازرس آن‌ها را مجبور به مواجهه با واقعیت می‌کند.