کتاب تقی ارانی

تقی اِرانی: یک زندگی کوتاه در واقع سفرنامه است، روایت دورانی که یک قرن با ما فاصله دارد. در این کتاب از خلال زندگی تقی ارانی به میراث نظری‌اش پی می‌بریم که سه بُعد دارد؛ بُعد اول مربوط است به مفهوم اراده که مفهومی روانشناسی است و تحت تأثیر نظریه‌ی ویلهلم وونت؛ بُعد دوم عاملی است که باعث می‌شود اعمال ما هوشمندانه باشند و از آنجایی که عزم به عمل منتهی می‌شود، ارانی اساس را بر نقش تعیین‌کننده‌ی قدرت منطق و استدلال می‌گذارد و بُعد سوم را که نحوه‌ی بروز این منطق در حیطه‌های مختلف فعالیت انسانی است مطرح می‌کند. به نظر ارانی فیزیک شیمی و زیست‌شناسی تجلی منطق دیالکتیک‌اند و همین منطق در قلمرو علوم انسانی به‌ویژه فلسفه‌ی اجتماعی و سیاسی متجلی می‌شود.

بخشی از کتاب

"فعالیت های سیاسی ارانی در برلین شروع شد. فاصلهٔ فعالیت علنی و غیرعلنی اول ناچیز بود، اما با گذشت زمان عمیق تر و گسترده تر شد و عواقبی مهلک به بار آورد. چه شرائط و تحولات روحی ای این دگرگونی را به بار آورد، و چگونه از برلین به تهران ادامه یافت، این داستان واقعی زندگی اوست، و آنچه تا حال دیده ایم تنها پیش پرده ای بر اتفاقات سرنوشت ساز آن است. در فارسی می گوییم «سیاست پدر و مادر ندارد»؛ چون موجودی وحشی هر چه را سر راهش هست می بلعد و نابود می کند از وزیر تا پادشاه، خان و اتابک، امام و پیغمبر، اصلاح طلب و انقلابی، واقع بین و رمانتیک، مرد و زن، پیر و جوان، جملگی. در تاریخ ایران شاهدیم که این اصل چون قانون بنیادین طبیعت است که کوچک ترین خللی در آن راه نمی یابد، کنش گران با همان عزم و اراده می آیند و با همان عقوبت می روند. معما اینجاست که چه چیز است که چنین اشتیاقی به جان بازی به مردم این قوم می دهد. زندگی قهرمانان تراژیک آن شمه ای از جهان ذهنی روان ایرانیان را نمایان می کند. ارانی شتابان برلین را ترک کرد و از نظر صیانت نفس این معقول ترین واکنش بود. بروز ندادن نیات باطنی طبیعت ثانی ایرانیان است؛ معلول قرن ها تجربهٔ تاریخی در سرزمینی در غرب آسیا، گذرگاه قوم های گوناگون، یورش های پی درپی و ضرورت بازسازی زندگانی مادی و معنوی برای استمرار حیات. از یک سو الزام هم رنگی با محیط که هربه چندی قلمرو بیگانگان می شد، از سویی حفظ آداب و رسوم آبا و اجدادی؛ وضعیتی که به ناچار جز دوگانگی ظاهر و باطن حاصل دیگری نداشت"