کتاب کی چی کجا (چنگیزخان)

کی؟ چی؟ کجا؟

این سه کلمه جادویی که بخش بزرگی از دانش انسان‌ها در دل آن پنهان شده.

همه آنچه را که تاکنون درباره شخصیت‌های بزرگ، رویدادهای مهم و مکان‌های شگفت انگیز خوانده‌اید فراموش کنید...

این مجموعه به شما می‌گوید چرا.

چنگیزخان (با نام تولد تموچین؛ پیرامون ۱۱۶۲ – ۲۵ اوت ۱۲۲۷) بنیان‌گذار و نخستین خان امپراتوری مغول بود که از ۱۲۰۶ تا هنگام مرگش در ۱۲۲۷ حکومت کرد؛ امپراتوری مغول بعدها به بزرگ‌ترین امپراتوری‌ به هم پیوسته جهان در تاریخ تبدیل شد. چنگیز خان به عنوان بنیانگذار امپراتوری عظیم مغول؛ به طور گسترده به عنوان یکی از بزرگترین فاتحان و رهبران نظامی درسرتاسر تاریخ قلمداد می‌شود. او که بخش اعظم عمر خود را به متحدسازی قبایل مغول گذرانده بود، پس از آن مجموعه‌ای از لشکرکشی‌هایی را به راه انداخت و بر بخش‌های وسیعی از شرق، مرکز و غرب قاره آسیا چیرگی یافت.

چنگیزخان مغول با نام «تموچین» و بین سال‌های ۱۱۵۵ تا ۱۱۶۷ میلادی متولد شد. او بزرگ‌ترین فرزند یسوکای بهادر، رئیس مغول طایفه بورجیگین؛ و هوئلون، زنی از اولخونودها، بود. یسوکای زمانی که تموچین هشت ساله بود درگذشت و خانوادهٔ او توسط قبیله خود در دشت‌های مغولستان منزوی و به حال خود رها شدند. تموچین به تدریج پیروان کوچکی گرد خود جمع کرد. دوستان او جاموقا و طغرل، دو تن دیگر از سران مغول، در ظهور چنگیز خان او را یاری کردند. به دلیل ماهیت نامنظم منابع، این دوره از زندگی تموچین شناخته شده نیست. او ممکن است مدتی را به عنوان خدمتگزار دودمان جین (۱۲۳۴–۱۱۱۵) گذرانده باشد. اتحاد با جاموقا و طغرل در اوایل قرن سیزدهم به‌طور کامل شکست خورد، اما تموچین توانست هر دو را شکست دهد و ادعای حاکمیت انحصاری قبایل مغول را داشته باشد. او در سال ۱۲۰۶ در قورولتای رسماً عنوان چنگیز خان را پذیرفت.

با متحد شدن کامل قبایل دشت‌های مغولستان، چنگیزخان به سراغ فتح مناطق دیگر رفت. او در سال ۱۲۱۱ شیای باختری را دست‌نشانده خود کرد و سپس در ۱۲۱۴ به سلسلهٔ جین در شمال چین حمله و امپراتور زونگ جین را مجبور به ترک نیمه شمالی پادشاهی خود کرد. الحاق خانات قراختاییان در سال ۱۲۱۸، به چنگیز اجازه داد تا سال بعد حمله مغول به امپراتوری خوارزمشاهیان را رهبری کند. مغولان مهاجم، دولت خوارزمشاهیان را سرنگون و ماوراءالنهر و خراسان را ویران کردند و لشکریان او تا گرجستان و روس کی‌یف پیش رفتند. چنگیزخان در سال ۱۲۲۷ هنگام محاصره شورشیان غربی شیا درگذشت. پسر سوم و وارث او اوگتای خان دو سال بعد به خاقانی رسید.

چنگیز خان همچنان چهرهٔ بحث‌برانگیزی است. او در نزد پیروانش سخاوتمند و به‌شدت وفادار بود، اما در برابر دشمنانش بی‌رحم بود. لشکرکشی‌های مغول که توسط چنگیز خان آغاز شد، شاهد ویرانی و میلیون‌ها کشته در مناطقی بود که آنها فتح کردند. ارتش مغول که او ساخته بود به دلیل راهبردهای نظامی‌اش شهرت داشت و امپراتوری چنگیز بر شایسته‌سالاری استوار بود. چنگیز خان همچنین یاسا را مدون، تحمل مذهبی را ترویج و تجارت در سراسر اوراسیا را از طریق «صلح مغولی» تشویق کرد. او در روسیه و جهان اسلام به‌عنوان یک ظالم عقب‌ماندهٔ وحشی به یاد مانده‌است، در حالی که میراث او در مطالعات اخیر غرب دست‌خوش بازنگری چشمگیری شده‌است. او پس از مرگ در مغولستان به ایزدی رسید. مغولان مدرن او را پدر بنیان‌گذار ملت خود می‌شناسند.