درباره ارتباط میان مانویت و تصوّف محققان بیشتر به اظهاراتی کلّی بسنده کرده اند اما در مقالاتی که در مجموعه حاضر گردآوری شده برخی از اصطلاحاتی که در زبان پارسی متاثر از مفاهیم و معانی مانوی بوده مورد بررسی قرار گرفته است.
ریشههای عرفان عاشقانه ایرانی را، که احمد غزالی و شمس تبریزی و حافظ بدان تعلق داشتند، در کدام زمین باید جستجو کرد؟ در زمین اهل اباحه و در مرام ظرفای ایرانی قرندوم یا در زهد و آخرتنگری زهاد قرون اولیه؟