کتاب لذات فلسفه (پاسخ به پرسش های زندگی)

لذات فلسفه نظریات ویل دورانت درباره مسائل اساسی زندگی و سرنوشت انسان است. او در این کتاب می‌کوشد تا به فلسفه‌ای متناسب و هماهنگ با زندگی برسد و درباره مسائلی بحث می‌کند که این روزها بیشتر به زندگی ما نزدیک است؛ موضوع بحث او انسان است؛ انسان کنونی، یعنی خود ما. او فلسفه را شامل مسائلی می‌داند که بر معنی و ارزش زندگی انسانی تأثیرگذارند. دورانت در این کتاب به زن امروزی، زیبایی شناسی، خوشبختی، سرنوشت تمدن، فلسفه سیاسی، فلسفه دین و مفاهیمی از این دست می‌پردازد.

چرا این روزها فلسفه دیگر محبوب نیست؟ چرا فرزندان او، یعنی علوم، دارایی او را میان خود تقسیم کرده‏اند و خود او را با ناسپاسی و خشونتی جان‏فرساتر از بادهای سخت زمستانی از در بیرون رانده‏اند، همچنان‏که فرزندان لیرشاه با او کردند؟

روزگاری بود که توانا‏ترین مردان برای جان‏سپاری در راه فلسفه آماده بودند؛ چنان‏که سقراط شهادت در راه فلسفه را بر گریز از برابر دشمنان آن ترجیح داد و افلاطون دو بار جان خود را به خطر انداخت تا دولتی مبتنی بر حکمت و فلسفه تشکیل دهد؛ مارکوس آورلیوس آن را از تاج‏وتخت خود دوست‏تر می‏داشت و برونو به‏خاطرِ وفاداری به فلسفه زنده به آتش افکنده شد. روزگاری بود که پادشاهان و پاپان از او می‏ترسیدند و برای جلوگیری از زوال حکومت خود پیروان او را به زندان می‏انداختند. آتن پروتاگوراس را از خود براند و اسکندریه در برابر هیپاتیا به لرزه درآمد. یکی از پاپان بزرگ با فروتنی درصدد جلب دوستی اراسموس برآمد؛ پادشاهان و نایب‏السلطنه‏ها ولتر را از سرزمین خود بیرون کردند و چون تعظیم جهان متمدن را در برابر قلم او بدیدند، از حسد بر خود بپیچیدند. دیونوسیوس و پسرش حکومت سیراكوز را به افلاطون پیشنهاد کردند؛ کمک شاهانۀ اسکندر ارسطو را دانشمند‏ترین مرد تاریخ ساخت؛ پادشاهی دانشمندْ فرانسیس بیکن را تا پیشوایی انگلستان بالا برد و از او در برابر دشمنانش پشتیبانی کرد؛ فردریک بزرگ هنگامی که نیمه ‏شب سرداران پرزرق‏وبرقش به خواب می‏رفتند، با شعرا و فلاسفه به شب‏نشینی می‏پرداخت و بر نفوذ و سلطۀ جاوید و حکومت بی‏کرانشان غبطه می‏خورد.

روزگار درخشانی بود آنگاه که فلسفه همۀ مناطق علوم را زیر پر خود داشت و پیشاهنگ تمام پیشرفت‏های علمی و عقلی بود. در آن روزگار فلسفه محترم بود و چیزی شریف‏تر از دوست داشتن حقیقت نبود؛ اسکندر دیوجانس را پس از خود اولین شخص می‏دانست و دیوجانس از اسکندر می‏خواست به کناری رود تا بدن شاهانۀ او آفتاب را از او بازنگیرد. سیاستمداران و صاحب‏نظران و هنرمندان به ‏رغبت به سخنان آسپازیا گوش می‏دادند و ده ‏هزار طالب علم راه پاریس را در پیش می‏گرفتند تا از آبلارد حکمت آموزند. فلسفه آن پیردختر کم‏رویی نبود که در برجی بسته به گوشه‏ای بنشیند و از زندگی خشن این جهان دوری گزیند؛ چشمان درخشان او از روشنی روز نمی‏ترسیدند. او همواره خود را به خطر می‏افکند و در دریاهای ناشناس به سفرهای دور و دراز می‏پرداخت. آیا آنکه روزی یار و ندیم شاهان بود، اکنون می‏تواند به مناطق تنگ و باریکی که در آن زندانی شده است خرسند شود؟ پرتو رنگارنگ فلسفه، روزی تا تاریک‏ترین گوشه‏های روح می‏تافت و آن را گرمی و روشنی می‏بخشید، اما امروزه بندۀ شرمسار علوم گوناگون و پابند اصول مَدْرَسی شده است. آنکه روزی در مملکت عقل ملكۀ پرکبرونازی بود و خادمان خوشبختش او را می‏پرستیدند، امروز آن‏همه زیبایی را از دست داده و اندوهگین در کنار ایستاده است و مورد توجه کسی نیست.

فلسفه امروز دیگر محبوب نیست، زیرا روح خطرجویی را از دست داده است؛ پیشرفت ناگهانی علومْ مناطق پهناور سابق او را یکی پس از دیگری از دستش گرفته است: «کیهان‏شناخت» جای خود را به نجوم و زمین‏شناسی داده است؛ «فلسفۀ طبیعی» به زیست‏شناسی و فیزیک بدل گشته است؛ و در همین روزگار ما «روان‏شناسی فلسفی» از تنۀ علم‏النفس سابق سر برزده است. او همۀ مسائل واقعی و قطعی را از کف داده و دیگر با طبیعت ماده و سرّ حیات و نشو سروکار ندارد. مسئلۀ اراده که فلسفه دربارۀ آزادی آن در صدها معركۀ فكری وارد شده بود، اکنون در زیر چرخ‏های زندگی نو خرد شده است. روزگاری بحث در مسائل مربوط به «دولت» خاص او بود، ولی اکنون میدان تاخت‏وتاز مردمی کوته‏نظر شده و کسی در آن باب از فلسفه مشورت نمی‏جوید. برای فلسفه دیگر چیزی جز قله‏های سرد مابعد‏الطبیعه و معماهای کودکانه دربارۀ کیفیت معرفت و مناقشات مغلق در علم اخلاق نمانده است و آنها نیز تأثیری در سرنوشت انسان ندارند. حتی روزی خواهد آمد که این قسمت‏ها نیز از وی گرفته شود و علوم نوینی پدید آید که در این مسائل با خط و اندازه و پرگار بحث کند؛ شاید اصلاً روزی بیاید که دنیا فراموش کند فلسفه‏ای بوده که روزی دل‏ها را تکان می‏داده و افکار مردم را رهبری می‏کرده است.