کتاب قصه های خواندنی سیاست نامه (خواجه نظام الملک) (تازه هایی از ادبیات کهن ایران)

ابوعلی حسن بن علی طوسی زاده 28 ذی قعده 408 ه.ق (16 آوریل ۱۰۱۸) درگذشته 12 رمضان 485 ه.ق ( 22 اکتبر ۱۰۹۲) مشهور به نظام‌الملک، از ۱۰۶۴ تا هنگام ترورش در ۱۰۹۲ میلادی، وزیر ایرانی دو تن از فرمانروایان امپراتوری سلجوقی، آلپ ارسلان و ملکشاه یکم بود. او در درون امپراتوری مدارج ترقی را پیمود و به مدت ۲۰ سال پس از ترور آلپ ارسلان در سال ۱۰۷۲، حاکم دفاکتوی امپراتوری شد و به‌عنوان «وزیر اعظم» منصوب گردید. نظام‌الملک از سوی بسیاری از مورخان، «مهم‌ترین دولتمرد در تاریخ اسلام» دانسته می‌شود. سیاست‌هایش تا قرن بیستم به‌عنوان پایه اساسی ساختارهای دولتی زمامداری در جهان اسلام باقی ماند.

نظام‌الملک سهم بزرگی در بهبود اوضاع امپراتوری پس از مرگ آلپ ارسلان داشت. وی در تکاپو بود تا مذهب سنت عراق و ایران را احیا کند و مذاهب و گسست‌هایی که توسط آل بویه ایجاد شده و وارد ایران شده‌بود را خنثی کند. در اواخر عصر ملکشاه بود که فدائیان و اسماعیلیان در چندین ناحیهٔ قلمرو سلجوقی ظهور یافتند و با تصرف دژهای مختلف، روند بازگشت به مذهب سنت را کند کردند و این موارد باعث درگیری طولانی مدت سلجوقیان و اسماعیلیان شد. ملکشاه به توصیهٔ نظام‌الملک در سال ۴۸۵ ه‍.ق / ۱۰۹۲ م، لشکریانی را برای نبرد با اسماعیلیان راهی رودبار و قهستان کرد. اسماعیلیان موفق شدند سلجوقیان را شکست دهند. قبل از این‌که حملهٔ دیگری شکل گیرد، ملکشاه و نظام‌الملک در همان سال به قتل رسیدند.

یکی از مهم‌ترین میراث نظام‌الملک، بنیان‌گذاری مدارس زیادی در امپراتوری برگرفته از نام او، یعنی نظامیه بود که نظامیه بغداد مهم‌ترین آن‌ها به‌شمار می‌رفت. نظامیه نخستین سیستم آموزشی تحت حمایت دولت در تاریخ و الهام‌بخش سیستم دانشگاهی در اروپای غربی بود. او همچنین دانش‌نامهٔ سیاسی سیاست‌نامه را نوشت که از نمونه‌های تاریخی به‌منظور بحث دربارهٔ عدالت، حکومت مؤثر و نقش حکومت در جامعه اسلامی الهام می‌گرفت. سیاست‌نامه الهام بخش آثار ابن خلدون بود و پیش‌نمون تفکر ماکیاولیسم در سرتاسر اروپا شد.