کتاب صد سالگی

تاریخ پدیدهٔ غریبی است، چیزی شبیه یک دادگاه شبانه‌­روزی، یکسره کار می­‌کند، می­‌بُرد و می­‌دوزد، بعضی­‌ها را به عرش می­‌فرستد و بعضی­‌ها را به زیر فرش.

جلال آل‌­احمد نویسندهٔ پُرکار و پُرجاذبه‌­ای بود، با سری پرشور و زندگی­‌ای پرماجرا. جمعاً ۴۶ سال زندگی عرفی داشت، ولی تا الآن علی‌الحساب(!) صد سال است که “زنده” است: زنده در ذهن­‌ها، حاضر در دل­‌ها و چابک نشسته بر سرِ زبان­‌ها و نوکِ قلم‌­ها. صدها نفر با او حرف دارند و دربارهٔ افکار و آثارش می­‌نویسند، هزاران نفر آنها را می­‌خَرَند و می­‌خوانند و خرخاکی‌­ها هم به قول احمد شاملو: در جنازه­‌اش به سوءظن می­‌نگرند!

آدم صاف­ و صادق و صریحی بود، خوب و دقیق می­‌دید و بی­‌ملاحظه هم می­‌نوشت. در مقدمة کتاب “ارزیابی شتابزده” ماجرایی را نقل می­‌کند از یکی از استادانش، یعنی مرحوم عباس اقبال آشتیانی که به دانشجویان دانشسرای عالی، “تاریخ تمدن” درس می­‌داد. این استاد که یک مورخ مدقق بود، عقیده داشت: «هیچ واقعه‌­ای را تا صد سال بر آن نگذرد، نمی­‌توان داوری کرد.» ولی شاگردش که نه محقق بود و نه مدقق، به گونه دیگری فکر می­‌کرد: «آخر اگر من نگویم که از این آشِ داغ دهانم سوخت، که بداند که بر سرِ این سفرهٔ بلا چه­‌ها بر ما رفته­‌است؟»