ابوعبدالله جعفر بن محمد بن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم (حوالی ۸۵۸ – ۹۴۰/۴۱ میلادی) متخلص به رودَکی (فارسی تاجیکی: Рӯдакӣ)، شاعر، خواننده و موسیقیدانی بود که بهعنوان نخستین شاعر برجستهای که به زبان فارسی نو سرود شناخته میشود. او که شاعر دربار سامانیان بود، بنا بر گزارشها بیش از ۱۸۰٬۰۰۰ بیت شعر سروده، اما تنها بخش کوچکی از آثار او به جا مانده است؛ از جمله قسمتهایی از نسخه منظومه کلیله و دمنه که مجموعهایست از حکایات هندی.
رودکی در روستای بَنُج (واقع در منطقهٔ کنونی رودک) به دنیا آمد. بخش مهمی از دوران کاری خود را در دربار سامانیان گذراند. اطلاعات زندگینامهای او را به امیر سامانی، نصر دوم (حکومت: ۹۱۴–۹۴۳)، پیوند میدهد، اما ممکن است او پیش از آن نیز در زمان امیر پیش از نصر، احمد سامانی (حکومت: ۹۰۷–۹۱۴)، به دربار پیوسته باشد.
موفقیت رودکی تا حد زیادی بهسبب حمایت حامی اصلیاش، وزیر ابوالفضل بلعمی (درگذشته ۹۴۰) بود، که نقش مهمی در شکوفایی ادبیات فارسی نو در قرن دهم داشت. پس از سقوط بلعمی در سال ۹۳۷، دوران کار رودکی رو به زوال رفت و سرانجام از دربار اخراج شد. او آخرین سالهای زندگی خود را در فقر سپری کرد و در زادگاهش نابینا و تنها درگذشت.
در ایران، رودکی بهعنوان «بنیانگذار شعر فارسی نو» شناخته میشود و در تاجیکستان بهعنوان «پدر ادبیات تاجیک» مورد تقدیر قرار میگیرد. رودکی را نخستین شاعر بزرگ پارسیگوی و پدر شعر پارسی میدانند به این دلیل که تا پیش از وی کسی دیوان شعر نداشته است و این از نوشتههای ایرانی عربینویسِ همعصرِ رودکی — ابوحاتم رازی — مسجل میشود. ریچارد فرای باور دارد که رودکی در تغییر خط از خط پهلوی به خط فارسی نقش داشته است. از تمام آثار رودکی که گفته میشود بیش از یک میلیون و سیصد هزار بیت و نیز شش مثنوی بوده، تنها ابیاتی پراکنده به همراه چند قصیده، غزل و رباعی باقی مانده است. تعداد ابیات باقیمانده از رودکی را ۱۰۴۷ بیت گزارش میکنند. درونمایه اشعار رودکی باور به ناپایداری و بیوفایی جهان، اندیشهٔ غنیمتشمردن فرصت، شادی و شادنوشی است.