کتاب تعلیم و تربیت ستمدیدگان

ستمدیدگان با درونی کردن تصویر ستمگر و پیروی از دستورالعمل‌های او، از آزادی هراس دارند. آزادی مستلزم آن است که آن‌ها این تصویر را کنار بگذارند و استقلال و مسئولیت را جایگزین آن کنند. آزادی را باید به چنگ آورد و کسی آن را ارزانی نمی‌دارد. آزادی را باید به شکلی مستمر و مسئولانه دنبال کرد. آزادی آرمانی بیرون از وجود آدمی و‌ ایده‌ای که باید به افسانه تبدیل شود نیست؛ بلکه شرط ضروری در مسیر تلاش برای کامل شدن انسان است.
این راه حل با تعابیر آرمان‌گرایانه قابل دستیابی نیست. ستمدیدگان برای اینکه بتوانند برای آزادی خود مبارزه کنند باید واقعیت ظلم را نه به عنوان دنیایی بسته که خروج از آن ممکن نیست، بلکه به عنوان یک موقعیت محدود‌کننده که می‌توانند آن را تغییر بدهند درک کنند. برای دستیابی به آزادی، این ادراک، شرط لازم هست اما کافی نیست و باید به نیروی محرکه برای کنش ر‌هایی بخش تبدیل شود.