کتاب مکتوبات عین القضات همدانی (2) (عالمی از اسرار)

کامل ابوالمعالی عبدالله بن محمد بن علی میانجی همدانی (۵۲۵-۴۹۲ هجری قمری) نویسنده، شاعر، مفسر قرآن و عارف و صوفی ایرانی که به زبان‌های فارسی عربی و زبان پارسی میانه آشنایی داشت وی از شاگردان ابوحامد غزالی (با مطالعه کتاب‌هایش)، احمد غزالی، برکه همدانی و شیخ فتحه بود. عین القضات دوره‌ای از حیات خود را در خانقاه معتکف بوده و از طریق نگارش نامه به هدایت خلق و تربیت مریدان داخل و خارج خانقاه می‌پرداخته است. وی دائماً در خانقاه مجالس درس و وعظ داشت، چنانچه خود در این باره می‌نویسد: «ای دوست بدان و آگاه باش که دل آدمی را جزری و مدی هست؛ و چند گاه است که تا در این سودایم وقت باشد که در شبانه روزی چهار پنج نوشته بنویسم، هر یک هفتاد هشتاد سطر که هر کلمه از آن گوهری بود بی‌قیمت و من در آن وقت کاره باشم آن نبشته را به چندگونه و رانداختی می‌کنم که این چه بلاست که من بدان مبتلا شده‌ام و کدام روز بود گویی که سر خویش در سر کار زبان و قلم خویش کنم و هم هر هفت یا هشت مجلسی از آن و الله اعلم کم از هزار کلمه نگفته باشم و ندانم که سر در زبان بازم یا در قلم؟ (نامه‌های عین القضات، ج ۱، ص ۳ و ۸۱) سخنان وی در باره خداوند نبوت رستاخیز، قرآن امامت و قرائت وی از قرآن دین تفسیر او از مذهب مورد پذیرش فقها و علمای ظاهری و قشری طرفدار خلیفه عباسی نبود. عین القضات شدیداً با حاکمان سلجوقی زاویه داشت و همواره به سبب ظلمی که بر مردم روا می‌داشتند مخالفت می‌ورزید و دائما به مریدان و شاگردانش توصیه می‌کرد که از پذیرش مناصب دولتی دوری گزینند به مریدان و مخاطبان خود و حتی کسانی که مستوفی دربار بودند توصیه می‌کرد که ترک خدمت سلطان و حکومت کنند. سرانجام در سن ۳۳ سالگی به تهمت الحاد و زندقه در همدان بردار شد. او میراث‌دار بایزید بسطامی و به ویژه حلاج است. اصول و مبانی اندیشه و تجربیات عرفانی عین القضات که کم و بیش در نوشته‌های او به چشم می‌خورد عبارتند از: توحید به معنای وحدت وجودی آن وحدت مذاهب و ادیان عشق برابری و آزادی مبارزه با فساد و انباشت ثروت تقسیم عادلانه ثروت، تفاهم و صلح.