کتاب قفقاز در عصر انقلاب

ترجمه‌ای که پیش‌رو دارید تلاشی است برای انعکاس تحولات سیاسی اجتماعی سرزمین قفقاز در بازۀ زمانی حدود 18 ماه از انقلاب اکتبر در روسیه تا تحولات سیاسی و جغرافیایی در قفقاز است. اثر حاضر با تکیه بر اسناد دست اول و ادبیات اجتماعی سیاسی آن روزگار، به تحولاتی می‌پردازد که از دل آن، جمهوری‌های تازه‌تأسیس قفقازی بیرون آمد و جایگزین ساختار سیاسی سابق، یعنی فرمانداری کل قفقاز گردید. از دیگر ویژگی‌های مهم این اثر، معرفی شخصیت‌ها و بازیگران اصلی در تحولات آن روز قفقاز (همراه با عکس آنان) است؛ اشخاصی نظیر: تسرتلی، ارجونیکیدزه و شائومیان. سودمندی و اهمیت دیگر این کتاب برای مخاطب ایرانی، بررسی تحولات و نحوه پدیدآمدن دولت سوسیالیستی آذربایجان در پهنه قفقاز است که در کم‌تر اثری می‌توان اطلاعات و تحلیل‌های نویسندۀ این کتاب را مشاهده کرد. علاوه بر این‌ها، آشنایی با جریان‌ها و احزاب سیاسی فعال در قفقاز که تأثیری آشکار بر انقلاب مشروطیت و تحولات پس از آن در ایران داشتند از دیگر ویژگی‌های این کتاب است.

قفقاز در مرز اروپای شرقی و آسیای غربی، منطقه‌ای کوهستانی بین دریای سیاه و دریای کاسپین است. این منطقه تقریباً مساحت ۱۷۰۰۰۰ مایل مربع (۴۴۰۰۰۰ کیلومتر مربع) را پوشش می‌دهد. کشورهای گرجستان، آذربایجان و ارمنستان و بخش‌هایی از ایران و روسیه جز منطقه قفقاز هستند، و بخشی از خط تقسیم سنتی بین اروپا و آسیا را تشکیل می‌دهند. قفقاز توسط رشته کوه‌های قفقاز به دو نیم تقسیم شده است. کوه البروس، بلندترین کوه اروپا، در منطقه قفقاز غربی در کشور روسیه قرار دارد. در سمت جنوبی، رشته‌کوه کوچک قفقاز، فلات جاواکتی و ارتفاعات ارمنستان است که در نهایت بخشی از آن در ترکیه نیز قرار دارد.

ناحیهٔ شمال قفقاز بزرگ سیسکوکازیا و ناحیهٔ جنوب ماورای قفقاز نامیده می‌شود. این مناطق از دوران باستان محل سکونت و تمدن بشری بوده است. این مناطق در قرن ۱۸ تا ۱۹ توسط روسیه فتح شد. سرزمین قفقاز در دوران باستان بخشی از قلمرو دولت‌های شاهنشاهی هخامنشی، امپراطوری مقدونی، امپراتوری سلوکی، شاهنشاهی اشکانی و ساسانی بود.

قفقاز جنوبی شامل کشورهای جمهوری آذربایجان، ارمنستان و گرجستان می‌شود اما قفقاز شمالی جزئی از روسیه است و شامل جمهوری‌های خودگردان داغستان، چچن، اینگوشتیا، اوستیای شمالی-آلانیا، کاباردینو-بالکاریا، کاراچای-چرکسیا، سرزمین کراسنودار، آدیغیه و سرزمین استاوروپول می‌شود.

منطقه قفقاز به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود:

• قفقاز شمالی
• قفقاز جنوبی

همچنین گاهی قفقاز غربی نیز به عنوان یک فضای جغرافیایی مجزا در داخل قفقاز شمالی شناخته می‌شود.

این منطقه به خاطر تنوع زبانی فراوانش مشهور است. علاوه بر زبان‌های هندواروپایی و ترکی، خانواده‌های زبانی کارتولی (گرجی)، قفقازی شمال غربی و قفقازی شمال شرقی نیز ریشه‌ای و بومی این منطقه هستند.