کتاب شکل فیلم

کتاب شکل فیلم نوشته‌ی سرگئی آیزنشتاین و ترجمه‌ی پرتو اشراق است. شهرت آیزنشتاین محدود به ساختن فیلم‌هایی چون «رزم‌ناو پوتمکین» و «ایوان مخوف» یا حتی سهم بزرگش در پیشرفت هنر و تکنیک در سینما و فیلم نیست. او نظریه‌پرداز و فیلسوفی سرآمد در هنر محسوب می‌شود. آیزنشتاین که یکی از اولین نظریه‌پردازان سینماست، بیشتر برای فیلم‌های مونتاژ صامتش شهرت دارد. او مدت کوتاهی در مدرسه‌ی سینمایی لو کولشف درس خوانده است. آن‌ها هر دو از تأثیر تدوین در خلق آثاری پرمعنا و برانگیختن احساسات بیننده شگفت‌زده بودند. مکتب مونتاژ شوروی بر پایه‌ی فیلم‌ها و نوشته‌های این دو نفر طرح‌ریزی شده است.

یکی از آثار مهم آیزنشتاین، سه‌گانه‌ی ایوان مخوف است. قسمت اول آن‌ که به تمجید و قهرمان‌سازی از ایوان چهارم، یکی از شاهزاده‌های مسکو پرداخته است، مورد تأیید استالین قرار گرفت؛ ولی قسمت دوم آن با مخالفت‌ها و نقد شدید از طرف قدرتمندان آن زمان مواجه شد و تا پس از مرگ آیزنشتاین اجازه‌ی انتشار پیدا نکرد. قسمت سوم این فیلم هم هیچ‌وقت کامل نشد و در اواسط فیلمبرداری تمام صحنه‌های فیلمبرداری‌شده توسط دولت تخریب شد و به جز قسمت‌هایی کوچک چیزی از آن به جای نمانده است.

نوشته‌های آیزنشتاین تأثیر زیادی بر صنعت فیلمسازی داشته است. او بر این باور بود که مونتاژ برای نشان دادن چیزی بیشتر از تفسیر یک صحنه است و با متصل کردن تصاویر به هم و بدون استفاده از کلمات می‌توان احساسات بیننده را تحت‌تأثیر قرار داد و مفاهیم سینمایی خلق کرد. از اشخاص سرشناسی که الهام‌بخش آیزنشتاین بودند، می‌توان از مارکس، فروید، پاولوف و مایاکوفسکی نام برد. او همچنین در آثارش از هنرهای دیگر مانند نقاشی، شعر، موسیقی و تئاتر تأثیر گرفته بود. آیزنشتاین در فیلم‌هایش از پرداختن به شخصیت‌های خاص اجتناب می‌کرد و به نشان دادن مسائل اجتماعی، مخصوصاً فاصله‌ی طبقاتی می‌پرداخت. او از بازیگران حرفه‌ای استفاده نمی‌کرد و نقش‌ها را به افراد بی‌تجربه و در عین حال از گروه اجتماعی موردنظر می‌داد. این کتاب هم که مجموع چندین نوشته و مقاله از آیزنشتاین است، خواننده را با نظرات و افکار خاص این نویسنده درباره‌ی هنر و سینما آشنا می‌کند.