کتاب فرهنگ و تمدن اسلامی

راز موفقیت شگرف تمدن اسلامی را در عاملی به نام «فرهنگ اسلامی» می‌توان جست‌وجو نمود و باید دید که این فرهنگ چه روحیه‌ای را در مردم ایجاد کرده که نه‌تنها در شبه‌جزیرۀ عربستان آن را پذیرفتند، بلکه ملت‌های متمدن دیگر نیز آن را قبول کرده و به تعامل و تبادل علم و فرهنگ با آن پرداختند. عوامل سازندۀ این فرهنگ را در پیام وحی و آموزه‌های پیامبر اسلام باید جست‌وجو نمود؛ ولی از منظری آسیب‌شناختی، سلسله عواملی موجب شد تا تمدنی که تا قلب اسپانیا پیش رفته بود، دچار چنان ضعف و انحطاطی شود که در مرحله‌ای از تاریخ مورد هجوم صلیبیون و مغول‌ها و پس از آن در اواخر قرن هجدهم میلادی مورد هجوم همه جانبه جهان غرب قرار گیرد. آن‌چه پس از این جهان اسلام شاهد آن بود سلسله‌ای از جنبش‌ها و قیام‌های مختلف در ابعاد فکری، فرهنگی، سیاسی و نظامی است که در واقع کنش مسلمانان ، نخبگان و رهبران مذهبی به وضعیت پیش‌آمده است.
شأن شهروندی و حقوق و تکالیف آن از مفاهیم اساسی زندگی در شهر و شهرنشینی است. در زندگی شهری، همه شهروندان صرف‌‌نظر از نژاد، قومیت و جنسیت از حیث حقوق و تکالیف با هم برابرند. مفهوم شهروند در مکتب اسلامی با مرکزیت انسان با عنوان اشرف مخلوقات حقوقی را تعریف کرده که اهمیت وجودی انسان را دوچندان کرده است.